Dự thảo Luật Phá sản (sửa đổi) đang được thảo luận tại Quốc hội nhằm mục tiêu sửa đổi, bổ sung các quy định còn vướng mắc, bất cập trong thực tiễn thi hành, tháo gỡ những điểm nghẽn trong giải quyết vụ việc phá sản, tạo một hành lang pháp lý thuận lợi hơn để doanh nghiệp, hợp tác xã có thể thực hiện phục hồi hoạt động sản xuất kinh doanh hoặc phá sản doanh nghiệp, hợp tác xã. Để tạo điều kiện thuận lợi hơn cho thủ tục phục hồi, phá sản, Dự thảo Luật đã củng cố cơ chế giải quyết tranh chấp trong quá trình giải quyết phá sản. Đáng chú ý cơ chế hoà giải tranh chấp trong quá trình phá sản được đề xuất bổ sung.
Nhu cầu về vai trò sử dụng một bên trung gian có năng lực (như Thẩm phán, quản tài viên hoặc hoà giải viên thương mại chuyên nghiệp) tiến hành giải quyết các tranh chấp giữa các bên phát sinh trước và trong quá trình hoà giải hiện hữu trong nhiều vụ việc yêu cầu mở tục phá sản. Luật phá sản 2014 chỉ quy định về việc thương lượng giữa chủ nợ nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản và doanh nghiệp, hợp tác xã mất khả năng thanh toán (Điều 37 Luật Phá sản 2014) mà không đề cập đến cơ chế hòa giải giữa các bên. Do đó, Thẩm phán hay quản tài viên dù có tiến hành hoà giải thành công giữa các bên tranh chấp thì không có căn cứ để lập biên bản hòa giải thành, công nhận sự thỏa thuận của các bên[1]. Thực tiễn áp dụng các biện pháp phục hồi hoạt động kinh doanh hoặc phá sản của doanh nghiệp lâm vào tình trạng mất khả năng thanh toán ở một số quốc gia khác cho thấy, các ngân hàng (chủ nợ có bảo đảm) có các thoả thuận thương lượng, hoà giải tập thể để tái cấu trúc các khoản nợ nhằm giúp cho doanh nghiệp có thể phục hồi đem lại lợi ích tốt nhất cho doanh nghiệp, các chủ nợ và các bên có liên quan. Để tạo điều kiện thuận lợi tương tự cho các ngân hàng, doanh nghiệp Việt Nam, Luật Phá sản (sửa đổi) cần có cơ chế thừa nhận những phương án giải quyết tranh chấp trên tinh thần thiện chí giữa các bên.
Dự thảo Luật Phá sản (sửa đổi) đã hoàn thiện lại quy định về thương lượng và bổ sung phương thức hòa giải trong quá trình giải quyết vụ việc phục hồi, phá sản. Cụ thể, doanh nghiệp, hợp tác xã, chủ nợ, người tham gia thủ tục phục hồi hoặc thủ tục phá sản được khuyến khích thực hiện thương lượng, hòa giải trong quá trình giải quyết vụ việc phục hồi, phá sản (Khoản 1 Điều 22 Dự thảo). Quản tài viên, doanh nghiệp quản lý, thanh lý tài sản có trách nhiệm thực hiện hoà giải dựa trên đề nghị của doanh nghiệp, hợp tác xã, chủ nợ, người tham gia thủ tục phục hồi và phá sản (Khoản 2 Điều 22 Dự thảo). Thẩm phán có trách nhiệm hoà giải ở thủ tục phá sản (Khoản 3 Điều 22 Dự thảo). Nếu các đương sự thỏa thuận được với nhau về việc giải quyết tranh chấp, Thẩm phán lập biên bản hòa giải thành và quyết định công nhận sự thỏa thuận của các bên (Khoản 4 Điều 22 Dự thảo). Dự thảo Luật Phá sản (sửa đổi) giao trách nhiệm cho Toà án nhân dân tối cao ban hành hướng dẫn việc tiến hành hoà giải theo Luật này.
Dự thảo Luật Phá sản (sửa đổi) không yêu cầu các tranh chấp liên quan đến doanh nghiệp, hợp tác xã đang thực hiện thủ tục phục hồi phải chuyển vụ việc tranh chấp cho Toà án có thẩm quyền giải quyết vụ việc phá sản để giải quyết tranh chấp tập trung như trong thủ tục phá sản. Do đó, các bên vẫn có thể sử dụng phương thức hoà giải thương mại hoặc hoà giải do quản tài viên, doanh nghiệp quản lý, thanh lý tài sản thực hiện để giải quyết tranh chấp trong giai đoạn quá trình phục hồi. Ở giai đoạn phá sản, Dự thảo Luật Phá sản (sửa đổi) yêu cầu Toà án, Trọng tài đang giải quyết tranh chấp phải ra quyết định đình chỉ và chuyển hồ sơ vụ việc cho Toà án đang tiến hành thủ tục phá sản để giải quyết. Như vậy, do yêu cầu của giải quyết tranh chấp tập trung trong giai đoạn thực hiện thủ tục phá sản để bảo đảm hiệu quả về thời gian và quyền lợi của các các bên khi giải quyết phá sản, Toà án nơi giải quyết phá sản sẽ tiến hành hoà giải hoặc thực hiện thủ tục xét xử để giải quyết tranh chấp.
Một vấn đề quan trọng của người làm công tác hoà giải trong thủ tục phục hồi hay phá sản theo Dự thảo Luật Phá sản (sửa đổi) là cần phải chú ý không để các nội dung của thoả thuận hoà giải vi phạm vào điều cấm của luật, như thoả thuận không được nhằm che dấu tài sản, tẩu tán tài sản; giao dịch liên quan đến chuyển nhượng tài sản không theo giá thị trường; chuyển khoản nợ không có bảo đảm thành nợ có bảo đảm hoặc có bảo đảm một phần bằng tài sản của doanh nghiệp, hợp tác xã; thanh toán hoặc bù trừ có lợi cho một chủ nợ đối với khoản nợ chưa đến hạn hoặc với số tiền lớn hơn khoản nợ đến hạn, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác; tặng cho tài sản; giao dịch không nhằm mục đích tìm kiếm lợi nhuận của doanh nghiệp, hợp tác xã; từ bỏ quyền đòi nợ; giao dịch liên quan đến phân chia lợi nhuận, phân phối thu nhập… trừ trương hợp pháp luật có quy định khác hoặc được sự cho phép của Thẩm phán.
Hy vọng rằng, Dự thảo Luật Phá sản (sửa đổi) sẽ được thông qua với những nội dung nêu trên để hoạt động phục hồi doanh nghiệp (bao gồm tái cấu trúc nợ, cấu trúc lại doanh nghiệp, tổ chức lại kinh doanh…) và giải quyết thủ tục phá sản được triển khai hiệu quả, đem lại lợi ích cho doanh nghiệp và môi trường kinh doanh./.
HGV Nguyễn Hưng Quang – Chủ tịch Trung tâm Hoà giải Thương mại Quốc tế Việt Nam (VICMC)
ThS. Nguyễn Phương Thảo Uyên – Thư ký VICMC
Nguyễn Thị Thanh Bình – Sinh viên Trường Đại học Luật Hà Nội
